Τα... Αμερικανάκια και η θλιβερή Ελλαδούλα

Της Ευης Xατζηανδρεου* από την Καθημερινή

Το πολιτικό επίκεντρο περιλαμβάνει αφθονία δηλώσεων και μέτρων αντιμετώπισης της δημόσιας σπατάλης. Θέτω έναν προβληματισμό. Ο πολύ σεβαστός και ιστορικός θεσμός του Ελεγκτικού Συνεδρίου, (του ελληνικού «παραδείγματος» του νομικισμού, όπως το χαρακτήρισε σε άρθρο του στην «Καθημερινή» ο Α. Παπαδόπουλος), αρκεί; Μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά (ως είναι σήμερα), τις σύγχρονες και περίπλοκες προκλήσεις που δοκιμάζουν την χρηστή χρήση των δημοσίων πόρων;

Είχα την ευκαιρία είτε να υπηρετήσω είτε να συνεργαστώ με Οργανισμούς θεσμικά εξουσιοδοτημένους για τον έλεγχο των δημοσίων δαπανών και την αποτελεσματική λειτουργία της κρατικής μηχανής στην Αμερική και στην Αγγλία. Στην Ελλάδα, μέσα από τη θητεία μου στο ΙΚΑ γνώρισα και την αποκλειστικά νομικίστικη προσέγγιση του Ε.Σ. Η διαφορά είναι πράγματι θεμελιώδης. Οι Οργανισμοί αυτοί δεν ασκούν αποκλειστικά έλεγχο νομιμότητας (η νομοτυπίας) όπως το Ε.Σ. Ερευνούν ουσιαστικά την σκοπιμότητα, την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα (value for money) των δαπανών αυτών, ασκούν έλεγχο και αξιολόγηση (Audit and Evaluation). Ο έλεγχος αφορά τους πάντες. Διαφάνεια και λογοδοσία, και επιστημονική στελέχωση χαρακτηρίζουν τη λειτουργία τους. Νομότυπες ατασθαλίες, υπερτιμολογήσεις, καταχρήσεις, άλογες σπατάλες και παρανομίες, απάτες και κακοδιοίκηση αποκαλύπτονται απ’ όπου και αν προέρχονται.

Οι Οργανισμοί που αναφέρομαι είναι στις ΗΠΑ το GAO, (Government Accountability Office) και το ΟΤΑ (Office for Technology Assessment) και το ΝΑΟ (National Audit Office) στην Αγγλία. Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι αν και θεσμοθετημένα ανεξάρτητοι, υπάγονται στην νομοθετική εξουσία κάθε χώρας. Το GAO είναι ο οργανισμός μοντέλο για όλους τους άλλους. Η θεσμοθετημένη αποστολή του είναι η υποστήριξη του Κογκρέσου (Βουλής και Γερουσίας) για να αντεπεξέλθει στις συνταγματικές του υποχρεώσεις, καθώς και η βελτίωση της κυβερνητικής λειτουργίας και η διασφάλιση της λογοδοσίας της κυβέρνησης (accountability) προς όφελος του πολίτη. Θεσμοθετημένο από το 1921 απασχολεί 3.150 υπαλλήλους και έχει προϋπολογισμό $507 εκατομμυρίων. Το οικονομικό όφελος από τη δράση του, η αποτελεσματικότητά του, μετρείται σε $58,1 δισ., δηλαδή $114 δολάρια για κάθε δολάριο επενδυμένο στον Οργανισμό. Για να ξεκινήσει μια έρευνα, πρέπει αυτή να ζητηθεί από μία από τις επιτροπές της Βουλής ή της Γερουσίας που ασκούν κοινοβουλευτικό έλεγχο. Ετσι, μπορεί να ζητηθεί να εξεταστεί εάν κρατικοί οργανισμοί δαπάνησαν με σωστό και αποτελεσματικό τρόπο τις επιχορηγήσεις τους, εάν συγκεκριμένα κυβερνητικά προγράμματα και πολιτικές υλοποιήθηκαν και πέτυχαν τους στόχους τους, εάν υπάρχει απάτη και διαφθορά, αλλά και η πολιτική ανάλυση και η μελέτη των επιπτώσεων προτεινόμενων εναλλακτικών πολιτικών. Σκοπός του είναι η παροχή έγκαιρης, αντικειμενικής, τεκμηριωμένης, μη κομματικοποιημένης, και ισορροπημένης πληροφόρησης. Πολύ συχνά οι ερευνητές καταθέτουν τα ευρήματά τους στις αρμόδιες επιτροπές του Κογκρέσου. Αξίζει να τονιστεί ότι 83% των συστάσεων για τη βελτίωση της κυβερνητικής λειτουργίας εφαρμόζονται σε ορίζοντα πενταετίας.

Στην Αγγλία, σε μια χώρα που ο τρόπος λειτουργίας της νομοθετικής εξουσίας είναι πιο κοντά στον δικό μας, ο αντίστοιχος Οργανισμός (ΝΑΟ) που ελέγχει τη σωστή χρήση των δημόσιων πόρων υπάγεται στην Επιτροπή για τις Δημόσιες Δαπάνες του Αγγλικού Κοινοβουλίου. Ενας Οργανισμός 850 ατόμων στελεχωμένος με ορκωτούς λογιστές και επιστημονικό προσωπικό, δικηγόρους, οικονομολόγους, στατιστικούς κ.λπ. Σταδιακά εξελίχθηκε ώστε όχι μόνον να ελέγχει λογιστικά τους δημόσιους λογαριασμούς αλλά την αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα της χρήσης τους. Κάθε χρόνο δαπάνες 800 εκατομμυρίων λιρών περνούν από το μικροσκόπιό του, περίπου 60 εκθέσεις συντάσσονται για την αποδοτικότητας της κυβερνητικής λειτουργίας. Εχει τεκμηριωθεί ότι για κάθε μία λίρα που δαπανά (66 εκατ. ο προϋπολογισμός του) εξοικονομούνται 8! Επιπλέον, οι περισσότερες συστάσεις βελτίωσης γίνονται αποδεκτές και εφαρμόζονται από τα αρμόδια υπουργεία. Διεθνείς Οργανισμοί, όπως ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας και το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την Αντιμετώπιση της Πείνας, χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες του για να βελτιώσουν τον τρόπο λειτουργίας τους.

Στην προσπάθεια εξυγίανσης των δημόσιων δαπανών δεν υπάρχουν πλέον τα περιθώρια να μη διερευνάται η αποδοτικότητά τους. Μόνο ο έλεγχος της νομιμότητας δεν αποδίδει και δεν καλύπτει τις σύγχρονες ανάγκες. Επιβάλλεται η συγκροτημένη παρακολούθηση και ο ουσιαστικός έλεγχος και αξιολόγηση του τρόπου που δαπανώνται τα χρήματα του Ελληνα φορολογούμενου. Δεν είναι περιττή πολυτέλεια. Είναι η ικανή και αναγκαία συνθήκη για την ενηλικίωση της ελληνικής δημόσιας διοίκησης και τη βιωσιμότητα των οικονομικών μας.

* Η κ. Εύη Χατζηανδρέου είναι Διδάκτωρ Διοίκησης και Πολιτικής Υγείας Πανεπιστημίου του Harvard, τ. Υποδιοικητής ΙΚΑ.