Αξιοκρατία: η βασική προυπόθεση της ολιγαρχίας

Image via Wikipedia

Από τον greekrider

Τις τελευταίες μέρες ακούσαμε και διαβάσαμε εκατοντάδες φορές λόγω εκλογών, και από το στόμα του Γ. Παπανδρέου, τη λέξη Αξιοκρατία. Η λέξη αξιοκρατία έχει όπως φαίνεται ένα ιδιαίτερα θετικό νόημα στα αυτιά μας και γι' αυτό αναφέρεται από όλους τους πολιτικούς και ιδιαίτερα τους προοδευτικούς.
Η αξιοκρατία όμως είναι μια έννοια με πλατωνική καταγωγή. Ο Πλάτων θεωρούσε [1] ότι δεν είναι όλοι φτιαγμένοι για να διοικούν. Αυτό έπρεπε να είναι ευθύνη των σοφών που θα είχαν επιλεχθεί από άλλους σοφούς και μετά από μακρόχρονη εκπαίδευση και σε ηλικία άνω των 50 ετών θα ασκούσαν καθήκοντα διακυβέρνησης της πολιτείας. Ο Πλάτων περιγράφει τη δική του ουτοπία όπου η αριστεία, η σοφία και η φιλοσοφία συγκλίνουν όλα σε συγκεκριμένα σοφά άτομα που θα ασκούν σοφά την εξουσία ανήκοντας σε μια ειδικά τάξη ανθρώπων που θα προορίζονται γι' αυτόν τον σκοπό και θα έχουν εκπαιδευτεί γι' αυτό.

Αντίθετα, ο Πρωταγόρας πίστευε ότι όλοι οι άνθρωποι διαθέτουν τα στοιχεία της πολιτικής αρετής (Δίκη-Αιδώ) δηλαδή πίστευε στην καθολικότητα της πολιτικής αρετής, ότι όλοι οι πολίτες μπορούν να ασκήσουν πολιτικά καθήκοντα μαθαίνοντας αυτά που πρέπει. Όλοι οι πολίτες θα πρέπει να κατέχουν κατά τον Πρωταγόρα ένα μέρος αυτής της αρετής μέσω της διδαχής αλλιώς δεν είναι δυνατή η ύπαρξη των πόλεων [2].

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πρωταγόρας πίστευε [3] στην απόλυτη ισότητα, την αριθμητική μάλιστα ισότητα των ανθρώπων. Όπως χαρακτηριστικά έλεγε οι πολλοί μέτριοι μπορούν να είναι αθροιστικά καλύτεροι από τους λίγους άριστους. Με αυτό τον τρόπο, εκτός των άλλων, θεωρούσε ότι οι πολλοί διαφθίρονται δυσκολότερα από ότι οι λίγοι.

Συνεπώς μόνο ο πιο ολιγαρχικός από τους τρεις μεγάλους στοχαστές, ο Πλάτων, ήταν υπερ της αξιοκρατίας. Τόσο ο Πρωταγόρας όσο και ο Αριστοτέλης θεωρούσαν ότι η δημοκρατία θα έπρεπε να ασκείται από όλους τους πολίτες με ίσο τρόπο και ότι αυτό ήταν εφικτό. Μάλιστα ο Θουκυδίδης στον Επιτάφιο ονομάζει όσους δεν ασχολούνται με τα κοινά "άχρηστους". Και το κάνει αυτό ακριβώς επειδή το νόημα της δημοκρατίας τότε ήταν αυτό της άμεσης δημοκρατίας όπου όλοι οι πολίτες εμπλέκονται στα κοινά χωρίς να υπάρχουν εξειδικευμένες τάξεις -πιο άξιων από άλλους- που ασκούν ειδικά πολιτικά καθήκοντα.

Σε αυτό το σημείο συνέβαλε η Γαλλική Επανάσταση η οποία προσπάθησε να μειώσει το χάσμα αυτό προτείνοντας την αντιπροσωπευτική δημοκρατία που γνωρίζουμε με την ίδρυση του κράτους δικαίου, την διάκριση των εξουσιών και τους δημοκρατικούς θεσμούς. Έτσι επικράτησε το Βεμπεριανό κράτος (Max Weber). Η επιρροή της Γαλλικής Επανάστασης ήταν καταλυτικής σημασίας αφού η γεφύρωση που επέφερε μεταξύ των δύο κόσμων βασίστηκε: α) στο μεν οικονομικό πεδίο στην μετατροπή της οικονομικής ισότητας σε ισότητα ευκαιριών και β) στο δε πολιτικό επίπεδο την μετατροπή της αρχής ότι "όλοι είναι ίσοι στα αξιώματα" με το ότι όλοι είναι "ίσοι στα αξιώματα ανάλογα των ικανοτήτων τους".

Το σημερινό όμως αυτονόητο "ανάλογα των ικανοτήτων τους" προϋποθέτει ότι δεν απαιτείται από την κοινωνία να δημιουργεί τις προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες τα άτομα θα είναι περίπου το ίδιο ικανά, αλλά άρρητα και έμμεσα, δέχεται την ανισότητά τους ως συστατικό στοιχείο του πολιτεύματος. Με αυτό τον τρόπο όμως το κράτος, το πολίτευμα, η εξουσία κτλ ξεγλιστράνε από το καίριο ζήτημα της διαιώνισης της οικονομικής και κοινωνικής ανισότητας.

Συνεπώς: α) Τι σημασία έχει η αξιοκρατία όταν αυτή κατανέμεται άνισα μεταξύ των πολιτών; β) Θα πρέπει να αναζητούμε την αξιοκρατία μόνο στο βαθμό που έχουμε εντελώς αποκλείσει την πραγματική ισότητα και την άμεση δημοκρατία τα οποία θα έπρεπε να είναι το πρώτο θέμα μιας πραγματικής προοδευτικής διακυβέρνησης.

Πιστεύω όμως ότι στην εποχή μας, την εποχή του ίντερνετ, των κινητών τηλεφώνων, των εφημερίδων και της τηλεόρασης, θα πρέπει βάσιμα να σκεφτόμαστε το ενδεχόμενο μιας πολιτικής λειτουργίας είτε με άμεσα ανακλητούς αντιπροσώπους (όπως θεωρούσαν αυτονόητο ο Μάρξ και ο Λένιν), είτε με κληρωτούς, είτε με Άμεση Δημοκρατία όπως συνέβαινε και στην αρχαία Ελλάδα.

Βλέπουμε όμως γύρω μας την πολιτική αποχή, τον ατομικισμό και την πολιτισμική αποχαύνωση των συμπολιτών μας και απορούμε πώς είναι δυνατόν να συζητάμε για άμεση δημοκρατία. Και όμως, αυτά είναι αποτελέσματα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και της διαφθοράς που προκάλεσε η δημιουργία των ειδικών τάξεων με - πιο άξιους από τους άλλους - εξειδικευμένους πολιτικούς και διοικητικούς. Το παράδειγμα της αρχαίας Ελλάδας δείχνει ότι η ισχύς της κοινωνίας αυτής προερχόταν από την ισότιμη συμμετοχή των πολιτών και την άμεση δημοκρατία που είχαν θεσπίσει. Αυτό το μοντέλο έπαψε να εφαρμόζεται για πολλούς αιώνες. Σήμερα όμως είναι και πάλι δυνατό λόγω της μεγάλης προόδου της τεχνολογίας.

1) Πολιτεία Πλάτωνα

2) Πρωταγόρας 323a κ 323b

3) Πολιτικά Αριστοτέλη

4) Τηλεόραση και δημοκρατία